سندروم روده تحریک پذیر یا آی بی اس (IBS) یکی از بیماری‌های شایع دستگاه گوارش است که با اختلال در عملکرد روده شناخته می‌شود. این بیماری با علائمی مانند درد مزمن در ناحیه شکم، احساس اجابت مزاج، نفخ، اسهال یا یبوست متناوب همراه است. علاوه بر این، بیشتر از ۶۰ درصد افراد مبتلا، دچار مشکلات روانی و ذهنی همچون افسردگی و اضطراب هم می‌شوند. سندروم روده تحریک پذیر شیوع نسبتا زیادی دارد، باعث کاهش وزن و کم خونی می‌گردد و در موارد حاد، می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند. با توجه به اهمیت این بیماری، در این مقاله ابتدا بیماری سندروم روده تحریک پذیر، علائم آن و رژیم غذایی مناسب این بیماری را شرح می‌دهیم و در پایان فرآورده‌های طبیعی درمان سندروم روده تحریک پذیر را معرفی می‌کنیم. 

سندروم روده تحریک پذیر (IBS) چیست

سندروم روده تحریک پذیر (Irritable Bowel Syndrome) یکی از بیماری‌های التهابی روده است که در آن مجموعه‌ای از علائم روده‌ای مانند اسهال و یبوست با هم اتفاق می‌افتد. شدت و علائم این بیماری در افراد مختلف متفاوت بوده و در زنان بیشتر از مردان گزارش شده  است. علت آی‌ بی‌ اس شناخته شده نیست، با این وجود عفونت و بیماری‌های مختلف دستگاه گوارش، تب طولانی، استرس و نقص دستگاه ایمنی در تشدید این بیماری موثر خواهد بود. سندروم روده تحریک پذیر در اغلب بیماران منجر به شرایط خطرناک نمی‌شود و آسیبی دائمی به روده بزرگ نمی‌رساند، ولی می‌تواند به علت عوارض جانبی باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره آنها شود.

علائم سندروم روده تحریک پذیر

علائم این بیماری در افراد مختلف متفاوت است و در برخی مواقع با نشانه‌های دیگر بیماری‌ها اشتباه گرفته می‌شود. مهم‌ترین علائم آی بی اس عبارتند از:

• درد در ناحیه پایین شکم
• نفخ و گاز معده
• یبوست یا اسهال
• حالت تهوع
• افزایش یا کاهش حرکات روده
• احساس اجابت مزاج صبح‌ها و بلافاصله بعد از خوردن یک وعده غذایی عادی

نکته قابل توجه این که در بیماری آی بی اس، علائمی مانند نفخ، گاز معده و درد به طور معمول پس از اجابت مزاج از بین می‌روند. از دیگر علائم این بیماری در موارد شدیدتر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش وزن
• کم خونی
• افسردگی و اضطراب
• سردرد و خستگی مزمن
• درد کمر و دردهای اسکلتی

علائم سندروم روده تحریک پذیر در زنان

علاوه بر علائمی که پیشتر گفته شد، این بیماری در زنان با نشانه‌های دیگری به خصوص در حدود زمان قاعدگی همراه است. قاعدگی دردناک، كمر درد، حساسیت غذایی و بی‌خوابی از نشانه‌های آی بی اس در زنان است. همچنین ممکن است در این مدت علائم بیماری تشدید شود. دوران بارداری نیز می‌تواند بر شدت یافتن سندروم روده تحریک پذیر موثر باشد.

چه عواملی باعث IBS  می‌شود

مهم‌ترین دلایل احتمالی این بیماری شامل موارد زیر است:

• حساسیت بیش از حد روده بزرگ
• حساسیت سیستم ایمنی بدن
• عفونت شدید دستگاه گوارش بر اثر باکتری یا ویروس
• انقباضات عضلات در روده

چه عواملی خطر سندروم روده تحریک پذیر را بیشتر می‌کند

به طور کلی عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به این بیماری مواردی هستند که معمولا در زندگی روزانه با آن مواجه هستیم. این عوامل عبارتند از:

• سن: سندروم روده تحریک پذیر بیشتر در افراد کمتر از ۵۰ سال رخ می‌دهد.
• سابقه خانوادگی: ژن‌ها و سابقه خانوادگی می‌تواند نقش مهمی در بروز بیماری داشته باشد.
• جنسیت: این بیماری در زنان بیشتر از مردان گزارش شده است. استروژن درمانی قبل یا بعد از یائسگی نیز یک عامل خطر برای IBS است
• مشکلات روحی روانی: اضطراب، افسردگی و سایر موارد بهداشت روان با IBS مرتبط است. سابقه سوء استفاده جنسی، جسمی یا عاطفی نیز می‌تواند یک عامل خطرزا باشد.
• مصرف روز افزون غذاهای حاوی مواد نگهدارنده و شیمیایی

روش‌های تشخیص سندروم روده تحریک پذیر

بيشترين قسمت تشخيص با شرح حال و معاينه بيمار صورت ميگيرد و پزشک ممکن است بر اساس علائم بیماری، بتواند IBS را تشخیص دهد. همچنین بررسی رژیم غذایی بیمار، تست حساسیت‌، عدم تحمل لاکتوز، انجام آزمایش مدفوع و آزمایش خون از دیگر راه‌های تشخیص بیماری است. در نهایت ممکن است پزشک انجام کولونوسکوپی را به شما پیشنهاد دهد. در طی کولونوسکوپی، پزشک شما وجود ناهنجاری یا بیماری را در روده، به ویژه روده بزرگ بررسی می‌کند.

درمان IBS

اگرچه درمان قطعی برای بهبود سندروم روده تحریک پذیر وجود ندارد، ولی می‌توان از برخی درمان‌ها برای تسکین علائم کمک گرفت. این درمان‌ها شامل تنظیم وضعیت غذایی بیمار، تغییر سبک زندگی، استفاده از برخی داروها و مداخلات روان‌پزشکی می‌شود.

تغییر سبک زندگی به همراه تنظیم وضعیت غذایی

برخی از درمان های خانگی یا تغییر سبک زندگی ممکن است بدون استفاده از دارو علائم IBS را تسکین دهند. نمونه‌هایی از این تغییرات سبک زندگی عبارتند از:

• کاهش مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار
• پرهیز از غذاهای تند، سرخ شده، فست فودها
• خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر
• پرهیز از مصرف آجیل، خشکبار و مواد غذایی حاوی فیبر نامحلول
• انجام فعالیت‌هایی برای کاهش استرس
• انجام ورزش روزانه
• احتیاط در مصرف ملین‌ها
• طب سوزنی
• هیپنوتیزم

رژیم غذایی برای درمان سندروم روده تحریک پذیر

۱- رژیم غذایی با فیبر بالا (غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل مغذی هستند و به جلوگیری از یبوست ناشی از آی بی اس کمک می‌کنند.)

۲- رژیم کم فیبر (در حالی که فیبر می‌تواند به برخی از افراد مبتلا به IBS کمک کند، اگر فردی به طور مکرر دچار گاز و اسهال می‌شود، افزایش فیبر علائم او را بدتر کند.)

۳- رژیم بدون گلوتن (گلوتن پروتئینی است که در محصولات دانه‌ای مانند نان و ماکارونی یافت می‌شود. این پروتئین می‌تواند به روده افرادی که عدم تحمل گلوتن دارند، آسیب برساند.)

۴- رژیم کم چربی (مصرف مداوم غذاهای پرچرب یکی از عوامل شناخته شده در بروز انواع بیماری‌ها است و در بدتر شدن علائم IBS  تاثیر دارد.)

۵- رژیم کم FODMAP (FODMAP کربوهیدرات هایی هستند که هضم آنها برای روده دشوار است. از آنجا که این کربوهیدرات ها آب بیشتری به روده می‌کشند، افراد مبتلا به IBS ممکن است پس از خوردن این مواد غذایی، گاز، نفخ و اسهال بیشتری را تجربه کنند.)

غذاهای تشدید کننده سندروم روده تحریک پذیر

• قند لاکتوز موجود در شیر، بستنی، پنیر، ماست
• میوه‌هایی مانند هلو، هندوانه، گلابی، انبه، سیب، آلو، شلیل
• حبوبات
• شربت ذرت با فروکتوز بالا
• برخی از سبزیجات مانند کنگر فرنگی، مارچوبه، کلم بروکلی، پیاز، جوانه بروکسل، گل کلم، قارچ

داروهای IBS

اگر علائم شما از طریق درمان‌های خانگی مانند شیوه زندگی یا تغییر رژیم غذایی بهبود نیافت، ممکن است پزشک استفاده از داروها را به شما پیشنهاد دهد. برخی از داروها برای درمان تمام علائم IBS استفاده می‌شوند، در حالی که سایر داروها بر روی علائم خاص متمرکز هستند. داروهایی که استفاده می‌شود شامل داروهایی برای کنترل اسپاسم عضلات، داروهای ضد یبوست، ملین‌ها، داروهای ضد افسردگی برای تسکین درد و آنتی بیوتیک‌ها است.

فرآورده‌های طبیعی درمان سندروم روده تحریک پذیر

یکی از راهکارهای درمان سندرم روده تحریک پذیر، استفاده از گیاهان دارویی و فرآوره‌های طبیعی به دست آمده از آنها است. امروزه این گیاهان با روش‌های علمی، شناسایی و عصاره گیری شده‌اند و به منظور سهولت مصرف ما، توسط شرکت‌های داروسازی به شکل‌های دارویی رایج متنند قرص و شربت تولید می‌شوند. مهم‌ترین گیاهان دارویی و فراورده‌های طبیعی درمان آی بی اس به شرح زیر هستند:

آویشن

آویشن در از بین بردن علائم روده تحریک‌پذیر مانند نفخ، تجمع گاز در روده‌ها، تسکین درد و درمان اسهال موثر است. این گیاه به هضم بهتر غذا کمک می‌کند و در رفع ناراحتی‌های مختلف دستگاه گوارش مفید است. همچنین خاصیت ضد میکروب آویشن به کاهش میکروب‌های موجود در غذا کمک می‌کند و می‌تواند میکروب‌های ‏روده و سلامت کلی ‏روده‌ را بهبود بخشد.

اسفرزه یا پسیلیوم

اسفرزه از گیاهان تیره بارهنگ و مفید برای سلامت دستگاه گوارش است. این گیاه یک ملین طبیعی است و با جذب کردن آب روده و بهبود حرکت روده‌ها، به درمان سندروم روده تحریک پذیر کمک می‌کند. این گیاه سرشار از مواد پری‌بیوتیک است. پری‌بیوتیک‌ها موادی هستند که برای تشکیل کلونی‌های سالم پروبیوتیک در روده استفاده می‌شوند و با افزایش باکتری‌های مفید روده، خطر ابتلا به عفونت و التهاب را کاهش می‌دهند.

سبوس گندم

سبوس گندم سرشار از فیبر محلول گیاهی  است و یکی از بهترین ملین‌های گیاهی برای پیشگیری و درمان یبوست می‌باشد. فیبر موجود در سبوس، به عملکرد بهتر دستگاه گوارش کمـک کـرده و به ویژه در پیشگیري از بیماری‌هاي روده بزرگ مانند آی بی اس و سرطان کولون موثر است. سبوس همچنین سرشار از ویتامین‌های گروه ب و اسیدهای چرب مفید برای بدن شامل امگا ۳ و امگا ۶ است که برای سلامت ضروری هستند.

سنبل ختائی

سنبل ختایی گیاهی از تیره چتریان با خواص بادشکن، ضد نفخ، ضد باکتری، بهبود دهنده هضم غذا و اشتهاآور است. این گیاه برای رفع مشکلات دستگاه گوارش مانند رفع سوء هاضمه، نفخ و درمان اسپاسم معده و روده مفید است و به تقویت دستگاه گوارش کمک می کند. 

بابونه شیرازی

کمک به درمان زخم معده، کاهش ورم و التهاب معده و روده، رفع نفخ شکم، درمان سندروم روده تحریک‌پذیر و ‏مسمومیت‌های غذایی، از خواص بابونه برای دستگاه گوارش است. مصرف این گیاه و فرآورده‌های دارویی تهیه شده از آن به ‏هضم غذا کمک و گوارش را آسان می‌کند. همچنین به عنوان کولاگوگ نیز عمل می‌کند به این معنا که ترشح اسید هیدروکلریک ‏موجود در صفرا و آنزیم‌های معده را افزایش می‌دهد و بدین وسیله قدرت هضم را بالا می‌برد. ‏

زیره

زیره دانه‌ای معطر و مقابله کننده با نفخ شکم است و در دو نوع زیره سبز و زیره سیاه وجود دارد. این گیاه دارای اثر نیرو دهنده، هضم کننده و بادشکن است و به دلیل فیبر فراوان، به حرکت مواد دفعی در روده کمک زیادی می‌کند. همچنین در معالجه بیماری‌های مختلف مانند آی بی اس، ضعف عمل دستگاه هضم، نفخ، بلع هوا (آئروفاژی) و دل پیچه کودکان کاربرد فراوان دارد.

خار مریم

خار مریم دارای خواص ضد التهابی طبیعی است و در طب سنتی از آن برای درمان معده درد، کاهش نفخ شکم، درمان یبوست و سلامت دستگاه گوارش استفاده می‌شود. مصرف این گیاه علاوه بر درمان کبد چرب به کاهش التهاب معده و روده و تنظیم اسیدهای گوارشی کمک می‌کند.

بادرنجبویه

استفاده از گیاه بادرنجبویه در بهبود ناراحتی‌های گوارشی ناشی از ناراحتی‌های عصبی و ‏استرس بسیار مفید است. این گیاه به تقویت معده و روده کمک می‌کند و در پیشگیری از زخم معده و یبوست موثر است. ‏بهبود حالت تهوع، رفع اسپاسم، التهاب معده و روده، نفخ و کمک به هضم بهتر غذا از خواص بادرنجبویه برای دستگاه ‏گوارش است.‏ همچنین مصرف آن سبب توقف فعالیت باکتری‌های مضر در روده می‌شود.

نعناع فلفلی

کمک به درمان سندروم روده تحریک پذیر و کاهش علائم آن مانند رفع نفخ، ‏بهبود حالت تهوع و سوء هاضمه، از مهم‌ترین خواص نعناع فلفلی برای دستگاه گوارش است. همچنین این گیاه با داشتن اثر ضد اسپاسم در دستگاه گوارشی، می‌تواند تاثیر سریع و‎ ‎‎محسوسی بر رفع سوزش معده، درمان ورم معده و التهاب آن داشته باشد‎.‎‏ مصرف محصولات دارویی نعناع می‌تواند درون شکم را ‏گرم کند که این مسئله، خروج گاز از بدن – که طی فرآیند گوارش به وجود می‌آید – را آسان می‌کند‎.‎

مامیران

مامیران گیاهی دارویی از خانواده خشخاش است. این گیاه حاوی مقادیر زیادی ترکیبات موسیلاژی است و در نتیجه یک داروی طبیعی مفید برای درمان یبوست محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان داده است استفاده از این گیاه تاثیر مثبتی در تسکین دردهای معده، درمان سوء هاضمه، نفخ، یبوست و مشکلات ناشی از خوردن غذاهای ناسالم دارد و به بهبود علائم آی بی اس کمک می‌کند.

شیرین بیان

درمان ناراحتی‌های گوارشی و رفع اسپاسم‌های دستگاه گوارش از مهم‌ترین خواص ریشه شیرین بیان است. ریشه این ‏گیاه دارای ماده‌ای به نام اسید گلیسیرینک است که به درمان زخم معده و زخم اثنی عشر، تسکین علائم سوء هاضمه مانند ‏بازگشت اسید معده، سوزش معده و نفخ شکم کمک می‌کند. همچنین عصاره این گیاه برای مهار فعالیت و رشد باکتری هلیکوباکترپیلوری موجود در روده نیز بسیار مفید است.

همیشه بهار

گیاه دارویی همیشه بهار یا کالاندولا به صورت خوراکی برای درمان برخی مشکلات دستگاه گوارش مانند تسکین التهاب معده، رفع نفخ معده و روده استفاده می‌شود. همچنین تاثیر ضد سرطانی برای مقابله با سرطان لوزالمعده و سرطان روده بزرگ دارد. این گیاه عملکرد دستگاه گوارش را بهبود بخشیده، ضد اسپاسم و ضد درد نیز است و به کاهش دردهای روده و معده کمک می‌کند.

گل ختمی

خواص گل ختمی برای دستگاه گوارش از گذشته مطرح بوده است و از آن برای درمان مشکلات مربوط به التهاب دستگاه گوارش استفاده می‌شود. همچنین گل ختمی در درمان سوزش معده، سوء هاضمه، اسهال، سندروم روده تحریک پذیر، کولیت و زخم معده موثر است. بررسی‌های بالینی نشان داده است، خواص ضد التهاب این گیاه در تسکین دردهای شکمی مفید است و باعث کاهش درد معده و بهبود ورم آن می‌گردد. این گیاه ملین و برطرف كننده یبوست است و ریفلاکس معده به مری را بهبود می‌بخشد.

مخمر اکارومایسس بولاردی ‏

اکارومایسس بولاردی (Saccharomyces boulardii) یک گونه از مخمرها است و برای بهبود وضعیت فلور میکروبی روده بزرگ و کوچک به کار می‌رود. این مخمر از میوه‌های لوچی و منگوسنت جداسازی می‌شود. از این میوه‌ها در گذشته برای  کنترل علائم بیماری وبا استفاده می‌شده است. ساکارومیسس بولاردی همچنین به عنوان یک پروبیوتیک شناخته می‌شود و در درمان و جلوگیری از اسهال موثر است.

فرآورده‌های طبیعی درمان سندروم روده تحریک پذیر

کپسول نرم گاسترولیت و قطره گاسترولیت باریج از اسانس آویشن شیرازی تهیه شده‌اند. این محصولان برای درمان سندروم روده تحریک پذیر و بهبود سوء هاضمه کاربرد دارند. ضد استرس روده هستند و در کاهش اسپاسم‌های معده‌ای و روده‌ای موثر می‌باشند.

پودر پسیلیوم ایران داروک حاوی مواد موثره موجود در دانه اسفرزه است. درمان سندروم روده تحریک پذیر، درمان یبوست مزمن، بهبود هموروئید ترومبوزه دردناک، تنگی آنورکتال، شقاق یا آبسه پرینه‌ای و فتق دیافراگ از کاربردهای درمانی این داروی گیاهی است. همچنین پودر پسیلیوم در کاهش کلسترول خون نیز موثر است.

پودر مسلیوم  ایران داروک نیز حاوی پوسته دانه گیاه اسفرزه است و به دلیل خاصیت ملینی که دارد، در پیشگیری درمان یبوست مزمن و یبوست دوران حاملگی به کار می‌رود. این فرآورده همچنین برای درمان سندروم روده تحریک پذیر و  پایین آوردن کلسترول خون مفید است.

کپسول دیلیست زیست تخمیر حاوی مخمر ساکارومایسس بولاردی است که در پزشکی کاربرد دارد. مخمرها دسته‌ای از یوکاریوت‌های تک‌سلولی هستند. درمان اختلالات گوارشی مختلف مانند بهبود علائم سندروم روده تحریک پذیر، التهاب روده، اسهال و کاهش زخم‌های گوارشی از کاربردهای این محصول است.

پودر گیاهی پی برن دینه از سبوس گندم تهیه شده است. بهبود حرکات روده و کمک به درمان سندروم روده تحریک پذیر از کاربردهای این محصول گیاهی است. همچنین سبوس گندم به دلیل ملین بودن به رفع یبوست و درمان چاقی نیز کمک می‌کند و همزمان در بهبود بیماری همورویید نیز موثر است.

گرانول پسیلیوم دینه یک پودر گیاهی ضد یبوست حاوی دانه پسیلیوم (اسفرزه)‏ است. این محصول گیاهی به منظور درمان يبوست‌های مزمن، يبوست‌ بارداری، هموروئيد و سندروم روده تحریک پذیر (IBS) استفاده می‌شود. مصرف این دارو موجب افزايش حجم مدفوع می‌شود، حرکات دودی روده را افزايش داده و دفع را تسهيل می‌کند.

محلول ایــبـروگُـل گل دارو ترکیبی از ۹ گیاه مختلف شامل آیبریس، بابونه، نعناع، مامیران، سنبل ختائی، خارمریم، زیره، بادرنجبویه و شیرین بیان است. ترکیبات گیاهی موجود در این دارو سبب بهبود انواع سندروم روده تحرک پذیر (IBS) می‌شوند. همچنین به رفع سوءهاضمه و  نفخ کمک می‌کنند و در کاهش اسپاسم و گرفتگی معده و روده موثر هستند.

کپسول کلپرمین حاوی روغن نعنا است. این محصول برای برطرف کردن علائم اسپاسم‌های خفیف دستگاه گوارش، نفخ و نسکین درد روده به خصوص در بیماران مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر کاربرد دارد.

قرص گاسترودین دینه از عصاره گیاه شیرین بیان، پودر ریشه ختمی و عصاره کالاندولا (همیشه بهار) تهیه شده است. گاسترودین یکی از بهترین فرآورده های گیاهی برای بهبود درد معده و روده است و خاصیت ضد التهاب دارد.  همچنین در درمان و پیشگیری از زخم معده و اثنی عشر موثر است.

منابع:

https://www.healthline.com/health/irritable-bowel-syndrome#ibs-with-stress

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/irritable-bowel-syndrome/symptoms-causes/syc-20360016