شیر خشک، غذای اصلی بسیاری از نوادان در دوسال اول زندگی به شمار می رود. این دو سال مهم ترین دوره رشد و نمو فیزیولوژیک در نوزادان است. اگرچه شیر مادر مفید ترین و سالم ترین روش تغذیه نوزاد است. مصرف شیر خشک نوزادان نیز در برخی از نوزادان به تامین میزان کافی مواد مغذی کمک می کند. امروزه تغییرات بسیاری در فرمول شیرخشک ها صورت گرفته است. انواع شیر خشک نوزادان با ترکیبات مغذی گوناگون از قیبل، ویتامین D، آهن، اسید های چرب ضروری و … غنی سازی شده اند. بنابراین مصرف این محصولات، نقش مهمی در روند رشد نوزاد دارد.

تامین نیاز های تغذیه نوزادان با شیر خشک

میزان مصرف شیر خشک برای تامین نیاز نوزادان تحت تاثیر میزان رشد، نیاز های متابولیک، سن نوزاد و میزان فعالیت فیزیکی آن متغیر است. مهم ترین نیاز های تغذیه ای نوزاد که با مصرف شیر خشک مرتفع می شوند، شامل موارد زیر هستند:

انرژی

نیاز به انرژی در نوزاد کامل با مصرف میزان استاندارد از شیر خشک حاوی ۲۰ کیلوکالری انرژی در هر انس تامین می شود. یکی از روش های تایین کفایت تغذیه ای شیر خشک نوزاد، اندازه گیری دقیق افزایش وزن، قد، دور سر و مقایسه آن با منحنی استاندارد است.

اگر روند افزایش وزن و قد نوزاد کمتر از حالت طبیعی باشد، باید از نظر کفایت دریافت مواد مغذی بررسی شود. در برخی از نوزادان با وجود دریافت شیر مادر، کاهش و یا توقف رشدی رخ می دهد. در این موارد مصرف شیر خشک به صورت تغذیه مکمل برای نوزاد به بهبود رشد و بازگشت نوزاد به کانال رشدی مناسب سن وی کمک می نماید. از طرفی در صورت مشاهده اضافه وزن در نوزاد، لازم است مقدار و غلظت شیر خشک مصرفی او کنترل شود. چرا که نوزادانی که در بالاترین حد نمودار رشد قرار دارند، بیشتر در معرض چاقی در دوران بزرگسالی هستند.

پروتئین

نیاز به پروتئین در دوران سریع شد نوزادان به ازای هر کیلو گرم وزن بدن، بیشتر از بزرگسالان است. شیرخشک قسمت اعظم پروتئین های مورد نیاز نوزاد را تامین می کند. محتوای پروتئینی شیرخشک مصرفی در ۶ ماه اول زندگی با مراحل بعدی متفاوت است. با افزایش سن نوزاد، میزان نیاز او به پروتئین افزایش می یابد. تقریبا ۱۰۰ درصد پروتئین موجود در شیر خشک مورد استفاده بدن نوزاد قرار می گیرد. بنابراین، درصورت استفاده از شیر خشک با غلظت پایین تر در مواقعی مانند، اسهال و یا بیماری های روده، باید به عدم کفایت دریافت پروتئین توجه داشت.

اسید های چرب

توصیه فعلی درباره مصرف اسید های چرب در کودکان زیر ۱ سال روزانه ۳۰ گرم است. این مقدار به طور معمول در تمامی شیر خشک ها وجود دارد. شیر مادر حاوی مقادیر قابل توجهی اسید های چرب ضروری از قبیل لینولئیک اسید و لینولنیک اسید است. بسیاری از شیر خشک ها نیز با این دو اسید چربی غنی می شوند. مصرف این شیر خشک ها نیاز بدن نوزاد به اسید چرب ضروری را تامین می کند. DHA و اسید آراشیدونیک به ترتیب مهم ترین اسید های چرب ضروری بافت عصبی در نوزاد به شمار می روند. غنی سازی شیر خشک با این دو اسید جرب، رشد و سلامت پوست، دقت بینایی و حرکات ارادی در نوزاد را تا حد زیادی بهبود می بخشد.

کربوهیدرات

در نوزادان ۳۰-۶۰ درصد انرژی مورد نیاز از کربوهیدرات تامین می شود. حدود ۴۰-۵۰ درصد از ترکیب شیر خشک را لاکتوز تشکیل می دهد. از آن جا که قابلیت تغلیظ کلیوی در نوزادان کمتر از افراد بزرگسال است، تامین آب کافی اهمیت فراوانی دارد. چرا که به طور معمول مصرف شیر خشک حاوی لاکتوز، دفع را افزایش می دهد. تغییر غلظت شیر خشک به شرایط بدنی نوزاد و نوع کربوهیدرات تشکیل دهنده آن بستگی دارد. به طور معمول مصرف شیر خشک های بسیار غلیظ و یا رقسق به جز در مواردی مانند کمبود انرژی و یا اسهال و سایر بیماری ها، توصیه نمی شود.

ویتامین و مواد معدنی موجود در ترکیب شیر خشک

کلسیم

حدود دو سوم از کلسیم موجود در شیر مادر، در بدن نوزاد جذب می گردد. مقدار جذب کلسیم در شیر خشک کمتر از شیر مادر است. بنابراین میزان کلسیم موجود در شیر خشک با توجه به میزان جذب، بالاتر از نیاز نوزادان است. به طوری که تا ۶ ماهگی ۲۰۰ میلی گرم و پس از آن معمولا ۲۵۰-۲۶۰ میلی گرم کلسیم در سهم های مصرفی روزانه وجود دارد.

آهن

نوزادان ۴-۶ ماهه ای که صرفا با شیر مادر تغذیه می شوند، برای جلوگیری از کمبود آهن باید مکمل آهن مصرف کنند. چراکه میزان آهن در شیر مادر با وجود قابلیت جذب بالا، پاسخگوی نیاز نوزاد نیست. بین ۴ تا ۲۴ ماهگی، به دلیل رشد سریع، میزان نیاز به آهن به ازای کیلوگرم وزن بدن بیشتر از هر دوره ای از زندگی می باشد. بین کم خونی ناشی از فقر آهن در نوزاد و مشکلات ادراکی رابطه مستقیم وجود دارد. بنابراین مصرف شیرخشک غنی شده با آهن در کنار قطره آهن استاندارد، منجر به جلوگیری از کمبود آهن در نوزادان می شود.

روی

نیاز به روی از بدو تولد تا دو سالگی به سرعت بالا می رود. روی از طریق شیر مادر بهتر از شیر خشک جذب می شود. بنابراین وجود مقادیر بالاتر از روی مورد نیاز نوزاد (۰٫۳-۰٫۵ mg/kg)  در هر ۱۰۰ کیلو کالری شیر خشک، برای اطمینان از کفایت روی، ضروری است. نوزادانی که کمبود روی دارند، دچار توقف رشد می شوند.

ویتامین D

میزان ویتامین D در شیر مادران مبتلا به کمبود ویتامین D، دارای پوست تیره، ساکن در ارتفاعات و مبتلا به اضافه وزن و چاقی، کم است. بنابراین مصرف شیر خشک غنی شده با ویتامین D یا مکمل های حاوی ویتامین D برای تامین نیاز نوزاد این مادران ضرورت دارد. مصرف شیر خشک غنی شده با ویتامین D در پیشگیری از راشیتیسم نقش موثری دارد. علاوه بر این در نوزادان نارس جهت اطمینان از تامین مقادیر کافی ویتامین D از شیر خشک غنی شده با این ویتامین استفاده می شود.

ویتامین K

نیاز به ویتامین K در نوزادان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کمبود این ویتامین منجر به خون ریزی های شدید در نوزاد می شود. احتمال وقوع این شرایط در نوزادانی که شیر مادر مصرف می کنند بیشتر است. چراکه شیر مادر مقادیر بسیار کمی ویتامین K دارد. این درحالی است که شیر خشک تهیه شده از شیر گاو، ۲۰ برابر شیر مادر ویتامین K تامین میکند. بنابراین مصرف مکمل ویتامین K در نوزادانی که با شیر خشک تغذیه می شوند، ضرورتی ندارد.

ویتامین B12

شیر مادران گیاهخوار تهی از ویتامین B12 است. بنابراین مصرف این شیر به سرعت منجر به بروز کمبود ویتامین B12 در نوزاد می شود. نوزادان مبتلا به کمبود ویتامین B12 دچار ضعف، بی حالی، عقب ماندگی رشدی، اسهال، استفراغ و در موارد شدید آنمی کشنده می شوند. بنابراین مصرف شیر خشک که حاوی مقادیر قابل قبولی ویتامین B12 است، در نوزاد مادران گیاهخوار ضروری به نظر می رسد.

مصرف شیر خشک در چه نوزادانی توصیه می شود؟

نوزادان در صورت عدم تغذیه با شیر مادر باید با شیر خشک تغذیه شوند. بسیاری از مادران نیز از ترکیبی از شیر مادران و شیر خشک برای تغذیه نوزاد خود بهره می گیرند. شیر خشک برای نوزادان ۰-۶ ماهه و ۶ تا ۲۴ ماهه با فرمول های متفاوتی تهیه می شود. در نوزادان کاملی که به دلیل عدم کفایت شیر مادر قادر به مصرف آن نیستند، مصرف شیر خشک تهیه شده از شیر بدون چربی به صورت مکمل با شیر مادر توصیه می شود. این شیر خشک ها حاوی روغن های گیاهی، ویتامین و مواد معدنی مشابه با ترکیبات شیر مادر هستند.

علاوه بر نوزادان مستعد کم خونی، بهتر است تمامی نوزادان مصرف کننده شیر خشک از شیر خشک غنی شده با آهن استفاده کنند. مصرف شیر خشک غنی شده با آهن در کاهش شیوع کم خونی در نوزادان نقش موثری دارد. برخلاف باور برخی از افراد مصرف این شیر خشک ها منجر به بروز یبوست، مدفوع آبکی و کولیک در نوزادان نمی شود. شیر خشک تهیه شده بر اساس سویا، برای نوزادان مبتلا به عدم تحمل به پروتئین شیر تهیه شده است. عدم تحمل به لاکتوز ممکن است، در اثر کمبود لاکتاز و یا گالاکتوزمی ارثی بروز کند. روند رشد و تکامل در نوزادان مصرف کننده شیر خشک تهیه شده از سویا، مشابه سایر نوزادان است. اما مصرف این شیر خشک در نوزادان نارس، به دلیل افزایش ریسک پوکی استخوان، توصیه نمی شود.

درصورت عدم تحمل به سویا، برای تغذیه نوزاد می تواند از شیر خشک حاوی کازئین هیدرولیز شده استفاده کرد. در این شیر خشک ها پروتئین ها در محیط آزمایشگاه هیدرولیز شده اند، بنابراین هضم و جذب بسیار آسانی دارند. حتی در صورت عدم تحمل این نوع شیر خشک نیز، می توان با مشورت پزشک از شیر خشک های فاقد اسید آمینه برای نوزاد استفاده نمود. شیر خشک های ویژه برای نوزادان مبتلا سوء جذب و یا اختلالات متابولیک که قادر به مصرف شیر مادر نیستند، نیز وجود دارد.

نحوه آماده سازی شیر خشک

به طور معمول هر پیمانه شیر خشک با دو اونس آب رقیق می شود. بهتر است در شرایط عادی شیرخشک با غلظت استاندارد برای نوزاد تهیه شود. اما در برخی موارد مانند هیپوناترمی و یا کمبود انرژی و پروتئین، می توان از شیر خشک تغلیظ شده استفاده کرد. هم چنین در شرایط اسهال و یا بیماری های روده ای، به توصیه پزشک می توان شیر خشک را رقیق تر نمود. با این حال هر مقدار از شیر خشک که بعد از آماده سازی مصرف نشد، باید دور ریخته شود. برای رقیق کردن شیر خشک از آب گرم با دمای متوسط استفاده کنید و از حرارت دادن آن در ماکروویو بپرهیزید.

در ادامه می تواند، انواع شیر خشک های مناسب برای نوزادان در سنین مختلف را مشاهده و خریداری نمایید.