تبخال از جمله بیماری‌هایی است که بسیاری از مردم درگیر آن هستند و چنانچه شما یکبار به آن مبتلا شده باشید، ویروس تبخال در سلول‌های عصبی پوستتان نهفته می‌ماند و در صورت مواجه با برخی عوامل مانند استرس، تب، اشعه یو وی، صدمات فیزیکی، گرما، آفتاب سوختگی، قاعدگی و برخی داروهای خاص مجددا فعال می‌شود. در این مقاله ما به بررسی علل این بیماری، عوامل بروز و راهکارهایی برای پیشگیری و درمان تبخال با داروهای گیاهی می‌پردازیم و تلاش می‌کنیم با معرفی بهترین محصولات طبیعی تولید شده از گیاهان، شما را در درمان این بیماری یاری کنیم.

علت ایجاد تبخال چیست

ویروس هرپس سیمپلکس که با نام HSV نیز شناخته می‌شود، عامل ایجاد کننده تبخال است. تبخال می‌تواند در قسمت‌های مختلف بدن، معمولاً در دستگاه تناسلی یا دهان ظاهر شود. این ویروس دو نوع است:

HSV-1:

در درجه اول باعث ایجاد تبخال دهانی می‌شود و به طور کلی مسئول تبخال و تاول‌های تب در اطراف دهان و صورت است. بعضی اوقات این تاول‌ها در جاهای دیگر مانند صورت یا زبان ایجاد می‌شود و به ندرت در مناطق دیگر پوست مشاهده می‌شوند.

HSV-2:

در درجه اول باعث تبخال دستگاه تناسلی می‌شود و به طور کلی مسئول شیوع تبخال دستگاه تناسلی است. این زخم‌ها تمایل دارند روی آلت تناسلی مرد، در اطراف یا داخل واژن، روی باسن یا مقعد ایجاد شوند، گرچه می‌توانند در مناطق دیگر پوست نیز ایجاد شوند. همچنین تبخال می‌تواند باعث درد هنگام دفع ادرار و تغییر در ترشحات واژن شود.

چه عواملی باعث بروز تبخال می‌شوند؟

همانطور که گفته شد، ویروس هرپس سیمپلکس عامل بروز این بیماری است و یک ویروس مسری است که از طریق تماس مستقیم از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. کودکان غالباً از تماس زود هنگام با یک بزرگسال آلوده به HSV-1 مبتلا می‌شوند و سپس ویروس را تا آخر عمر با خود حمل می‌کنند. همچنین هنگامی که HSV بر روی پوست وجود دارد، به راحتی از طریق تماس با پوست مرطوب دهان و دستگاه تناسلی، از جمله مقعد، از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. ویروس همچنین ممکن است از طریق تماس با سایر مناطق پوست و چشم گسترش یابد. این ویروس بین زمان بروز علائم تا زمان بهبودی بیشتر مسری است. 

HSV-1

HSV-1 را می‌توان از طریق فعالیت‌هایی مانند:

۱) استفاده از ظروف مشترک

۲) بوسیدن

۳) لوازم آرایشی مشترک مانند رژلب

۴) رابطه جنسی دهانی

HSV-2

HSV-2 از طریق برقراری تماس جنسی با شخصی که HSV-2 دارد منتقل می‌شود. طبق آکادمی پوست آمریکا (AAD)، حدود ۲۰ درصد بزرگسالان که فعالیت جنسی دارند در ایالات متحده به HSV-2 آلوده شده‌اند.

عفونت های HSV-2 از طریق تماس با زخم تبخال منتشر می‌شوند. در مقابل، بیشتر افراد HSV-1 را از فرد آلوده‌ای که بدون علامت است یا زخم ندارد، دریافت می‌کنند.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های هرپس سیمپلکس قرار دارند؟

هرکسی فارغ از سن می‌تواند به HSV آلوده شود. در موارد HSV منتقله از راه مقاربتی، افراد وقتی رابطه جنسی دارند که توسط کاندوم یا سایر روش‌های محافظت نشده باشد، بیشتر در معرض خطر هستند.

سایر عوامل خطر برای HSV-2 عبارتند از:

۱) داشتن چندین شریک جنسی

۲) داشتن رابطه جنسی در سنین پایین

۳) داشتن سیستم ایمنی ضعیف

۴) به اشتراک گذاشتن اسباب بازی های جنسی

اگر یک زن باردار در هنگام زایمان شیوع تبخال دستگاه تناسلی داشته و درمان تبخال انجام نشده باشد، می‌تواند کودک خود را در معرض هر دو نوع HSV قرار دهد و ممکن است عوارض جدی برای نوزاد به همراه داشته باشد.

علائم تبخال چیست 

برخی از علائم مرتبط با این ویروس عبارتند از:

۱) زخم‌های تاول زده (در دهان یا دستگاه تناسلی)

۲) درد هنگام ادرار (تبخال دستگاه تناسلی)

۳) خارش

همچنین ممکن است علائمی شبیه به آنفولانزا را تجربه کنید مانند تب، تورم غدد لنفاوی، سردرد، خستگی و بی‌اشتهایی.

HSV همچنین می‌تواند به چشم منتقل شود و باعث ایجاد بیماری به نام هرپس کراتیت شود و این می‌تواند علائمی مانند درد چشم را ایجاد کند.

البته مهم است که درک کنیم کسی ممکن است زخم یا علائم قابل مشاهده‌ای نداشته باشد ولی همچنان به ویروس تبخال آلوده باشد و ویروس را به دیگران منتقل کند. هر چند گفته می‌شود به ندرت، در صورت عدم وجود علائم، فرد می‌تواند ویروس را منتقل کند. افرادی که دچار علائم تبخال می‌شوند ممکن است ابتدا احساس گزگز، خارش یا سوزش داشته باشند، سپس متوجه ایجاد زخم یا تاول در اطراف دهان یا دستگاه تناسلی شوند. علائم تبخال می‌تواند ۲ تا ۲۰ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ایجاد می‌شود.

علائم مکرر (مجدد)

علائمی که دوباره ظاهر می‌شوند، مشابه علائم اولیه هستند، گرچه شدت آنها کمتر است و برای دوره‌های کوتاه‌تری ادامه دارد. تحقیقات حاکی از آن است که حدود ۳۳ درصد افراد مبتلا به تبخال دهانی و ۵۰ درصد مبتلایان به تبخال دستگاه تناسلی، ممکن است حتی در صورت درمان تبخال علائم مکرر را تجربه کنند.

تبخال چگونه تشخیص داده می شود؟

این نوع ویروس به طور کلی با معاینه فیزیکی تشخیص داده می شود. پزشک ممکن است بدن شما را از نظر وجود زخم بررسی کند و در مورد برخی از علائم شما از شما سوال کند. آزمایش خون برای آنتی بادی های HSV-1 و HSV-2 نیز می‌تواند به تشخیص این عفونت‌ها کمک کند. روش دیگر، آزمایش در خانه برای هرپس سیمپلکس است به این صورت که می‌توان یک کیت تست را خریداری کرد و تست را انجام داد.

 

راه‌های درمان تبخال (هرپس سیمپلکس) چیست

درمان تبخال به دو روش استفاده از داروهای شیمیایی و داروهای گیاهی انجام می‌شود و می‌توان با استفاده از کرم‌ها و پمادهای مخصوص، زمان بهبود یافتن تبخال را کاهش داد و یا با بهره‌گیری از گیاهان دارویی، تبخال را درمان کرد. همچنین برخی راهکارهای خانگی مانند مصرف داروهای تسکین دهنده نظیر استامینوفن یا ایبوپروفن در صورت داشتن درد زیاد، استحمام در آب نمک رقیق، پوشیدن لباس گشاد برای جلوگیری از تحریک، خودداری از فعالیت جنسی، استفاده از کیسه یخ یا کمپرس گرما به محض احساس زخم، مالیدن خمیر نشاسته ذرت یا جوش شیرین، استفاده از سیر، سرکه سیب، ژل آلوئه ورا روی تبخال و تغییر رژیم غذایی با مصرف بیشتر سبزیجات غنی از آنتی اکسیدان و اسیدهای چرب امگا ۳ به تسکین علائم تبخال کمک می‌کند.

در ادامه مهم‌ترین گیاهان دارویی موثر در درمان تبخال لب و فرآورده‌های طبیعی تولید شده از آنها را که در بازار دارویی کشور موجود است، معرفی می‌کنیم تا بتوانید با انتخاب صحیح محصول مدنظرتان، به‌ راحتی و در منزل این گونه تبخال‌ها را درمان کنید.

گیاهان دارویی مفید برای درمان تبخال (درمان خانگی تبخال)

برگ زیتون

یکی از پرفایده‌ترین قسمت‌های درخت زیتون، برگ آن است که خواص درمانی بسیاری دارد. برگ زیتون حاوی ترکیبات فنلی و الئوروپین است و به عنوان یک منبع مفید، ارزان و قابل دسترس پلی فنول در طبیعت شناخته می‌شود. خواص برگ زیتون شامل خاصیت آنتی اکسیدانی، ضد باکتریایی، ضد درد و ضد التهاب می‌شود و اثرات ضد میکروب، ضد قارچ و ضد ویروس گسترده‌ای دارد که آن را به یکی از گیاهان دارویی مناسب برای درمان بیماری‌های ویروسی مانند تبخال تبدیل کرده است. کاهش فشار و قند خون، کاهش التهاب ناشی از گزش حشرات، مقابله و پیشگیری از سرطان از دیگر خواص شناخته شده این گیاه است. همچنین گفتنی است برگ زیتون و عصاره آن به عنوان مواد ضد پیری، تحریک کننده سیستم ایمنی بدن و حتی آنتی بیوتیک به فروش می‌رسند و شما نیز خودتان می‌توانید با جمع آوری برگ این گیاه پرخاصیت، از فواید ارزشمند آن بهره‌مند شوید.

مورد

مورد از گیاهان دارویی کشورمان است که از میوه، گل، گال و برگ آن استفاده فراوانی در داروسازی می‌شود. گیاه مورد به صورت موضعی در درمان تبخال استفاده می‌شود، همچنین خاصیت ضد احتقان، قابض، تقویت‌ کننده، ضدعفونی ‌کننده و ضد انگل نیز دارد. کمک به درمان زخم‌های دهانی، زخم روی زبان، زخم لثه، بهبود آفت دهانی عود کننده و درمان کاندیدیازیس یا برفک دهانی که نوعی عفونت قارچی است، از کاربردهای درمانی این گیاه است و استفاده از فرآورده‌های طبیعی به دست آمده از آن، به درمان سریع تبخال، رفع تحریک مخاط دهان و کاهش مدت سوزش و طول دوره زخم کمک زیادی می‌کند. از این گیاه امروزه در تولید محصولات بهداشتی مختلف، مانند صابون، شامپو و فرآورده‌های پوستی طبیعی، از جمله پماد و کرم استفاده می‌شود.

ریوند

به ساقه زیرزمینی (ریزوم) گیاه ریواس، ریوند گفته می‌شود و خواص درمانی و ارزش تغذیه‌ای زیادی دارد. ریوند سرشار از مواد آنتی اکسیدان است و از آن برای درمان تبخال، بهبود آفت و برخی ناراحتی‌های پوستی مانند درمان آبسه و جوش استفاده می‌شود. علاوه بر این مصرف ریوند باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود که در پیشگیری از بروز تبخال موثر است. تقویت معده و روده، رفع کم خونی، کمک به درمان عفونت زنان، افزایش نشاط، کاهش قند، چربی و فشار خون از دیگر خواص درمانی ریوند است. از این گیاه به صورت دمنوش، شربت و ضماد استفاده می‌شود و امروزه فرآورده‌های دارویی مختلفی برای درمان بیماری‌ها از آن تهیه شده است. اصلی‌ترین محل رویش این گیاه در کشور ما دامنه بینالود، کوهستان‌های آذربایجان، کردستان و بلندی‌های البرز است.

بادرنجبویه

بادرنجبویه یا بادرنگبویه گیاهی معطر و علفی از تیره نعنائیان است. از خواص گیاه بادرنجبویه درمان تبخال و آفت دهان، استحکام لثه و دندان‌ها، کمک به درمان بیماری‌های مختلف مانند خستگی‌های روحی، تسکین سردردهای عصبی، رفع افسردگی و ایجاد نشاط، بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کمک به هضم غذا، درمان تپش قلب و … است. از این رو استفاده از این گیاه برای ساخت فرآورده‌‌های دارویی مختلف همواره مورد توجه بوده است. در کتب طب سنتی ما بادرنجبویه داروی مورد علاقه پزشک بزرگ ایرانی، ابوعلی سینا معرفی شده و آن را برای تقویت قلب و انبساط روح تجویز می‌کرده است و کمپرس، پماد و روغن حاصل از آن برای دفع و درمان جای نیش پشه و حشرات کاربرد داشته است.

مریم گلی

مریم گلی، از گیاهان دارویی بومی مدیترانه و متعلق به خانواده‌ نعنائیان است که کاربردهای درمانی متعددی در طب سنتی دارد و  امروزه نیز از خواص ضد التهابی و ضد میکروبی آن در صنعت داروسازی، برای ساخت انواع داروها استفاده می‌شود. یکی از شناخته‌شده‌ترین خواص درمانی مریم گلی، کمک به درمان تبخال و آفت است. این گیاه خاصیت آرامبخش دارد و خاصیت ضد درد و ضد التهاب برگ‌های آن، به کاهش درد و التهاب زخم تبخال کمک زیادی می‌کند، علاوه بر این فرآورده‌‌های طبیعی تهیه شده از گیاه مریم گلی برای درمان بیماری‌های لثه و زخم‌های دهانی مفید هستند و به بهبود سریع‌تر زخم کمک می‌کنند. همچنین استفاده از آن در دهانشویه‌ها به صورت غرغره در بهبود التهاب دهان و حلق و خونریزی لثه مفید است. از دیگر خواص گیاه مریم گلی کمک به درمان بیماری‌های التهابی مزمن نظیر روماتیسم، آسم، التهابات روده‌ای، تقویت سیستم ایمنی بدن، درمان سرفه، سرماخوردگی و کاهش فشار و قند خون است.

سیر

سیر با نام علمی آلیوم ساتیووم یکی از گیاهانی است که تحقیقات زیادی بر روی خواص و فواید دارویی و درمانی آن صورت گرفته است و همچنان نیز ادامه دارد. آنزیم‌های موجود در این گیاه دارد خاصیت ضد باکتری، ضد قارچ و ضد ویروس دارد که به درمان تبخال کمک خواهد کرد. علاوه بر این، سیر به عنوان یک ضد التهاب عمل می‌کند و ورم و التهاب ناشی از تبخال را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. پیشگیری و درمان تصلب شرایین، سکته قلبی و مغزی، کاهش فشار و چربی خون، تقویت موها و تقویت سیستم ایمنی بدن از دیگر خواص این گیاه جادویی است. سیر همچنین حاوی انواع ویتامین و عناصر معدنی مهم مانند منگنز، فسفر، پتاسیم، کلسیم، آهن و ویتامین های ث، ب۶، ب۱ و ای است که ارزش غذایی فوق العاده‌ای را به آن بخشیده است.

آویشن

آویشن نیز یکی دیگر از گیاهانی است که به دلیل خواص آنتی ویروس، آنتی باکتریال و ضد قارچی که دارد می‌تواند در بهبود تبخال و  آفت دهان بسیار موثر باشد. به همین علت فرآورده‌های دارویی مختلفی به صورت محلول، ژل و اسپری دهانی حاوی عصاره این گیاه تولید شده است که برای بهبود سریع‌تر تبخال و  آفت تجویز می‌شوند. آویشن همچنین دارای خواص ضد عفونی کننده زیادی است و مصرف آن برای درمان عفونت‌های دهان، لثه‌ها و دندان‌ها توصیه می‌شود. این گیاه همچنین بوی بد دهان را از بین می‌برد. علاوه بر این آویشن حاوی ترکیبی به نام تیمول است که تاثیر مثبتی در مقابله با پوسیدگی دندان و برخی از باکتری‌های بیماری‌زای دهان مانند «ژنژیوالیس پورفیروموناس» دارد و با جرم‌های دندانی مقابله می‌کند. امروزه از مواد موثره این گیاه در ساخت انواع خمیر دندان و دهانشویه استفاده می‌شود. کمک به درمان آسم، سرفه‌ و رفع برخی مشکلات گوارشی از دیگر خواص این گیاه است.

معرفی فرآورده‌های طبیعی موثر در درمان تبخال

امروزه طیف گسترده‌ای از محصولات ‏طبیعی با منشاء گیاهانی مانند بادرنجبویه، برگ زیتون، گیاه مورد، مریم گلی، آویشن، عصاره سیر، بابونه، ریوند و  رزماری وجود دارد که برای کمک به بهبود تبخال تولید شده است و تاثیر زیادی در کاهش علائم و جلوگیری از عود عفونت ویروس هرپس (عامل بروز تبخال) داشته‌اند. به نظر می‌رسد استفاده از فواید گیاهان دارویی تا هنگامی که به اندازه نیاز مصرف شده و در شرکت‌های دارویی معتبر تهیه شده باشند، به خوبی می‌تواند در درمان این بیماری به شما کمک کند. مهمترین داروهای گیاهی برای درمان تبخال عبارتند از: 

پماد زیتونکس که ترکیب اصلی تشکیل دهنده آن برگ درخت زیتون است و به دلیل ویژگی ضد میکروب و ضد ویروسی که دارد به درمان و رفع تبخال که نوعی بیماری ویروسی است کمک خواهد کرد. استفاده از پماد زیتونکس برای بهبود تبخال در روزهای اول شروع بیماری اثر بیشتری داشته و بر روی تبخال نوع اول و دوم موثرتر عمل می‌کند.

ژل تبخال آرتی هرپس، پماد بالمرا و ژل گیاهی ملیسان از دیگر فرآورده‌‌های طبیعی برای درمان انواع تبخال و دیگر عفونت‌های ویروسی پوست مانند زونا هستند و ترکیبات تشکیل دهنده آنها حاوی عصاره گیاه بادرنجبویه است. ترکیبات موجود در بادرنجبویه با اشغال کردن گیرنده‌های ویروسی، باعث جلوگیری از اتصال ویروس هرپس تبخال به دیواه سلولی می‌شوند و از ایجاد و گسترش بیماری توسط ویروس عامل بیماری ممانعت می‌کنند. 

اسپری آویشن زربند از دیگر محصولات گیاهی تولید شده برای درمان تبخال است که از اندام رویشی گیاه آویشن تهیه شده است و به طور ویژه برای درمان آفت تجویز می‌شود و خاصیت ضدعفونی کننده و آنتی باکتری دارد.

پماد میرتوپلکس، آفتوپلکس، خمیر دهانی و محلول موضعی میرتکس از دیگر محصولات گیاهی موثر برای درمان تبخال و آفت دهان موجود در داروخانه‌های کشور است. مواد تشکیل دهنده این داروها از گیاه مورد تشکیل شده است و برای بهبود تبخال، بهبود آفت دهانی عود کننده و درمان کاندیدیازیس یا برفک دهانی که نوعی عفونت قارچی است، مناسب است. استفاده از این فرآورده‌ها، موجب کاهش مدت سوزش و طول دوره زخم می‌شود.

قطره و ژل ایرالوکس گل دارو از عصاره خشک گیاه ریوند (روبارب) تهیه شده است و به درمان تبخال، آفت‌های دهانی و التهابات لثه‌ای ناشی از دندان‌های مصنوعی، پلاک‌های فلزی و درمان التهاب مخاط دهان و لثه کمک می‌کند.

قطره موضعی سالویا نیز محصولی طبیعی به دست آمده از گیاه سالویا (مریم گلی) است و غرغره کردن آن در دهان به بهبود تبخال و رفع التهاب حلق و دهان کمک می‌کند.

 

منابع:

https://www.healthline.com/health/aqualyx

https://www.medicalnewstoday.com